W kazaniu wygłoszonym podczas procesji Bożego Ciała w Przemyślu JE abp Józef Michalik wyraził ubolewanie z powodu dzielenia narodu na partie i dominacji partyjnictwa w życiu społecznym. Partyjnictwo rzeczywiście u nas dominuje, ale niezależnie od wszystkich pesymistycznych akcentów w kazaniu metropolity przemyskiego, generalnie miało ono wydźwięk optymistyczny. Wprawdzie w opinii JE abpa Michalika naród nasz dzielony jest na partie, ale w ogóle to nadal istnieje jako naród. Jest to pogląd niewątpliwie optymistyczny, ale prawdopodobnie nieprawdziwy.

Żeby lepiej to zrozumieć, przypomnijmy hierarchię grup społecznych. Na najniższym jej szczeblu znajduje się rodzina, której do niedawna nie trzeba było definiować, ale teraz już może to być konieczne; więc rodzina, to znaczy: kobieta, mężczyzna i ich dzieci. To jest rodzina dwupokoleniowa - bo niekiedy występują jeszcze rodziny trzypokoleniowe, składające się z dzieci, rodziców i dziadków. Następnym szczeblem w hierarchii grup społeczności jest ród - czyli grupa rodzin wywodząca się od wspólnego przodka. Ustrój rodowy przetrwał w wielu krajach do dnia dzisiejszego i w pewnych sytuacjach pokazuje swoją siłę - co znakomicie przedstawił Aleksander Sołżenicyn w „Archipelagu GUŁ-ag”.

Kolejną wyższą formą społeczności jest plemię - grupa rodów zachowująca tradycję wspólnego pochodzenia. Typowym przykładem społeczności trybalistycznej są Żydzi, zachowujący zresztą do dzisiaj plemienny sposób podejścia do różnych instytucji, np. własności. Kolejną wyższą formę w hierarchii społeczności stanowi narodowość. Jest to zbiorowość związana wspólnym językiem, historią, obyczajem i religią - ale jeszcze nie zorganizowana politycznie i nie wytwarzającą hierarchii.

Dopiero kolejna społeczność w tej hierarchii, czyli naród jest narodowością politycznie zorganizowaną. Jak możemy odróżnić naród od narodowości? To w gruncie rzeczy proste; żeby zorganizować się politycznie, to znaczy, żeby stać się narodem, narodowość musi zacząć wytwarzać szlachtę, stanowiącą elitę narodo- i państwotwórczą. Otóż naród polski od drugiej wojny światowej zaprzestał już wytwarzać szlachtę, a zamiast niej wytarza jakieś imitatorskie namiastki, których przedstawiciele za wszelką cenę, niekiedy za cenę komizmu, usiłują upodobnić się do cudzoziemców; jak nie „ludzi sowieckich”, to „Europejczyków”.

Ten objaw wskazywałby na pogłębiający się proces uwsteczniania naszego narodu do poziomu przednarodowego, to znaczy - do poziomu narodowości. Więc chociaż kazanie JE abpa Józefa Michalika miało per saldo wydźwięk optymistyczny, to obawiam się, że ten optymizm nie był niestety uzasadniony.