Czy małżeństwo doktora Piotra Rainy z Barbarą Wereszczyńską było zawarte z miłości, czy z rozsądku? Autor książki „Bliski szpieg”, poświęconej udokumentowaniu zdrady, jakiej żona dopuściła się względem własnego męża, podejmując się roli tajnego współpracownika Służby Bezpieczeństwa, sprawia wrażenie, że z miłości, ale po przeczytaniu zbioru dokumentów IPN, stanowiącego część książki, nie jesteśmy już tego pewni.

Piotr Raina poznał Basię – bo tylko tak o niej mówi – podczas studiów na Uniwersytecie Warszawskim w 1966 roku i dosyć szybko zauważył, że wkrótce stała się „zazdrosna”. Mogło to oczywiście wynikać z miłości, ale równie dobrze można przyjąć, że owa „zazdrość” o koleżanki wynikała z pragnienia wyłączności, niekoniecznie związanego z uczuciem.

Znający ówczesne realia pamiętają, jak atrakcyjni dla ambitnych dziewcząt byli cudzoziemcy. Cudzoziemiec stwarzał szansę wyrwania się spod „skandalicznej dyktatury ciemniaków” na szeroki świat, który wtedy można było oglądać wyłącznie przez szybę. Dla osiągnięcia takiego celu ambitna dziewczyna mogła rozwinąć wszystkie szarmy, ze scenami zazdrości włącznie, a to wystarcza, by mężczyzna uwierzył w uczucie.

Wcale nie wystawia to Piotrowi Rainie złego świadectwa spostrzegawczości – ani on pierwszy, ani ostatni, bo większość mężczyzn w ogóle nie ma pojęcia o bezwzględności kobiet. Szczyty, na jakie wspięli się Hitler ze Stalinem, wśród kobiet stanowią zaledwie średnią. Nie znam żadnego wielkiego zbrodniarza – zwierzał się pewien francuski ksiądz – natomiast z konfesjonału znam duchowe wnętrze zwykłego człowieka; jest ono straszne!

Piotr Raina zostaje wkrótce wyrzucony z Polski jako uciążliwy cudzoziemiec, a tak naprawdę – jako „wróg socjalizmu”. Korzystając z pomocy znajomych, załatwia Basi zaproszenie do Szwecji, gdzie mogą się spotkać. Stamtąd zabiera ją do Berlina Zachodniego, wspominając mimochodem, że „wspólne życie w jednym pokoju zaczynało szarpać nam nerwy”. Skąd te „nerwy”, jeśli nie z kontrastu między wyobrażeniami o życiu za granicą u boku cudzoziemca, a rzeczywistością?

Wkrótce przyszły tajny współpracownik Służby Bezpieczeństwa wraca do Polski, ale na odjezdnym oświadcza – już narzeczonemu? – że drugi raz skorzysta z zaproszenia jedynie pod warunkiem małżeństwa. I dopina swego 10 października 1968 roku, spełniając wcześniej jeszcze jedno marzenie – żeby mieć samochód. Zakochany – a może tylko honorowy – mężczyzna kupił go jej w prezencie.

Wkrótce w życie młodych małżonków wkracza polityka. W roku 1968 rozpoczyna się emigracja Żydów z Polski. Dzisiaj przedstawiane jest to jako swego rodzaju holokaust, ale każdy, kto pamięta, jak trudno było wówczas wyrwać się poza obszar nie bez słuszności nazywany „naszym obozem”, to wie, że to nie była żadna kara, tylko rodzaj przywileju.

Zresztą, powiedzmy sobie szczerze – znaczną część, a może nawet większość „marcowych” emigrantów stanowili dawni stalinowcy, często z krwią polskich patriotów na rękach. Raina mimochodem potwierdza, że to właśnie oni po wyjeździe z Polski najbardziej użalali się na „polski antysemityzm” i doznane krzywdy.

Piotra Rainę, który mimo stosunkowo krótkiego pobytu w Polsce zdążył jednak poznać tutejsze stosunki, te lamenty trochę dziwią, natomiast Basię wprawiają w furię tym bardziej, że mąż tym ludziom trochę pomaga. Czy przypadkiem nie ten moment przesądził, że swoje późniejsze zaangażowanie we współpracę z bezpieką motywuje ona względami „patriotycznymi”? Oczywiście nie tylko, bo istotnym elementem tej współpracy są uzgodnienia dotyczące wynagrodzenia pieniężnego i sposobów, w jaki ma ono być przekazywane bez zwracania uwagi męża i reszty rodziny.

W rozmowie z ubekami Barbara twierdzi, że jej małżeństwo z Piotrem Rainą ma charakter czysto formalny. Wprawdzie on nawet dzisiaj nie daje temu wiary, ale czy w przeciwnym razie możliwa byłaby współpraca idąca tak daleko? Basia nie tylko zgadza się na założenie podsłuchu w ich mieszkaniu, a kiedy urządzenie z obawy przed dekonspiracją jest wycofane – sama robi nagrania, ale podczas nieobecności męża sprowadza do domu ubeków, którzy spokojnie przeglądaja sobie wszystkie dokumenty i notatki Piotra, robią odpisy i fotokopie.

Za wszystko oczywiście dostaje pieniądze, które bezpieczniacy składają na jej konto. W jaki sposób wyjaśniłaby mężowi posiadanie tak dużych pieniędzy, gdyby w końcu zdecydowała się zrobić z nich użytek? Trudno to sobie wyobrazić, więc bardziej prawdopodobne wydaje się, że konieczności tłumaczenia się z nich przed Piotrem Rainą w ogóle nie brała pod uwagę, bo zdecydowana była zakończyć swoje z nim małżeństwo wcześniej.

Czy przez rozwód, czy przez „nieszczęsliwy wypadek” – trudno dziś, na podstawie przedstawionych w książce dokumentów powiedzieć, ale tej drugiej ewentualności też wykluczyć nie można. Nie jest to żaden dowód, jest to zaledwie cień poszlaki, ale faktem jest, że jeden z ubeków troszczy się o Barbarę w stopniu trochę większym, niż wynikałoby to z powinności oficera prowadzącego wobec nawet bardzo cennego agenta.

Czy to on miałby wspólnie z nią konsumować w przyszłości owoce zdrady? Kto wie – bo przecież Barbara planowała za te pieniadze kupić w Polsce dom i rozpocząć nowe życie. Nie doszło do tego, bo w sprawę wmieszał się Pan Bóg. Ten, tknąwszy palcem, zabrał ją z tego świata w kwiecie wieku za przyczyną zawału serca, do którego mogło dojść nie tylko z powodu długotrwałych stresów związanych ze szpiegowaniem własnego męża, ale i pijaństwa, któremu Basia, zwłaszcza w ostatnich latach życia, oddawała się niemal tak intensywnie, jak Jacek Kuroń.

W rezultacie pieniądze tez przepadły, bo przedostatnim dokumentem reprodukowanym w książce jest „notatka finansowa do sprawy Szechu” pułkownika Henryka Wróblewicza, o przekazaniu avoirów tajnego współpracownika „na stan departamentu”. I tak się to wszystko skończyło.

Historia Piotra Rainy, a właściwie jego żony, zwerbowanej przez Departament I MSW do śledzenia męża, jest znakomitym materiałem na głęboki film psychologiczny, podobnie zresztą, jak przypadek małżonki Pawła Jasienicy, z ta różnicą, że ta ostatnia była zwerbowana jeszcze przez zamążpójściem i wyszła za mąż za Jasienicę na polecenie UB, podczas gdy Barbarę nee Wereszczyńską UB zwerbował dopiero później.

I w jednym, i w drugim przypadku mamy jednak do czynienia ze swego rodzaju poświęceniem własnego życia.Tymczasem te tematy jakoś nie mogą zainteresować nawet takich penetratorów ludzkich dusz, jak, dajmy na to, Krzysztof Zanussi, który o komunie robi pogodne filmy z Mają Komorowską urządzającą galopady na wojskowych poligonach.

Szatana, który w komunie musiał być wyjątkowo czynny, zupełnie tam nie widać. Czyżby nasi reżyserowie, na wszelki wypadek, z jakichś zagadkowych przyczyn bali się go wywoływać?

Piotr Raina – „Bliski szpieg”, wydawnictwo von boroviecky, Warszawa 2007